Trong thời đại kỹ thuật số ngày nay, việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng đã trở thành một xu hướng tất yếu trên toàn cầu. Mục đích chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng đang bắt đầu nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển đổi số trong hoạt động của mình.
TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm của mình về vấn đề này sau một chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Ông cho rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số. Sự hiện diện của phòng chuyển đổi số không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Qua đó, các bảo tàng có thể thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.
Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, đã có kinh nghiệm đáng kể trong việc thành lập và vận hành các phòng chuyển đổi số trong các bảo tàng của họ. Những phòng chuyển đổi số này đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, và phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.
Một điểm nổi bật trong hoạt động của các phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan là việc sử dụng studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Những thiết bị này cho phép số hóa chi tiết từng hiện vật và từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.
Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.
Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Mục đích là hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay tại Việt Nam cho thấy hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.
Các chuyên gia nhận định rằng nếu không có bước nhảy về công nghệ, các bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một trong những rào cản lớn nhất là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.
Để giải quyết thách thức này, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững.