Một trường hợp đáng chú ý gần đây tại Hà Nội đã đặt ra nhiều câu hỏi về tính hợp pháp của các khoản thu trong cộng đồng dân cư. Cụ thể, một người dân đã bị đe dọa và ép buộc phải nộp 20 triệu đồng tiền ‘quỹ xóm’ khi tiến hành dọn dẹp khu đất của gia đình mình. Sự việc này đã làm dấy lên nhiều thắc mắc về quyền và nghĩa vụ của người dân trong việc đóng góp cho các hoạt động cộng đồng.
Luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính pháp (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), đã đưa ra một số nhận định về vấn đề này từ góc độ pháp lý. Theo ông, mọi khoản huy động trong cộng đồng dân cư đều cần dựa trên nguyên tắc tự nguyện, công khai và minh bạch. Việc một cá nhân hoặc nhóm người tự ý đặt ra một mức thu áp đặt và bắt buộc người khác phải tuân theo là hoàn toàn không hợp pháp.
TS. Luật sư Đặng Văn Cường chỉ ra rằng Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đã quy định rõ ràng về các khoản đóng góp và huy động trong cộng đồng dân cư. Cụ thể, các khoản đóng góp này phải được thực hiện trên cơ sở tự nguyện, minh bạch và được sự đồng ý của ít nhất 2/3 số hộ gia đình, đồng thời phải có sự giám sát của cơ quan nhà nước và cộng đồng.
Lật lại trường hợp của anh Đ.X.T, người bị đe dọa và ép buộc phải nộp 20 triệu đồng và chỉ nhận được một tờ giấy viết tay, luật sư Cường khẳng định đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng các quy định về tài chính và kế toán. Việc này không chỉ tiềm ẩn nguy cơ thất thoát và thiếu minh bạch mà còn có thể dẫn đến xử lý vi phạm hành chính hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu chiếm đoạt hoặc sử dụng sai mục đích.
Trước lập luận của một số người cho rằng ‘đường do dân góp tiền làm thì có quyền thu tiền’, luật sư Đặng Văn Cường bác bỏ và khẳng định lập luận này hoàn toàn không có cơ sở pháp lý. Ông giải thích rằng quyền sở hữu tài sản chỉ được xác lập khi có căn cứ hợp pháp, và việc người dân tự nguyện góp tiền làm đường là hành vi vì lợi ích chung, không làm phát sinh quyền sở hữu cá nhân hay nhóm người đối với công trình đó.
Ngoài ra, luật sư Cường cũng nhấn mạnh rằng đường xóm được làm trên đất công hoặc dùng chung cho cộng đồng thuộc loại tài sản công thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước thống nhất quản lý. Việc thu phí sử dụng đường bộ chỉ được thực hiện khi có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, kèm theo chứng từ tài chính hợp lệ.
Như vậy, thông qua trường hợp trên, có thể thấy rằng việc các khoản thu trong cộng đồng cần phải được thực hiện một cách minh bạch, công khai và dựa trên sự tự nguyện của người dân. Bất kỳ hành vi cưỡng ép hoặc lạm dụng nào trong việc huy động và quản lý các khoản đóng góp đều có thể dẫn đến vi phạm pháp luật.