Trong thời gian gần đây, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một. Công nghệ này đang được áp dụng rộng rãi trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản. Ví dụ, các ứng dụng thực tế ảo có thể tái tạo lại không gian và thời gian của mộc bản triều Nguyễn, giúp công chúng hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của dân tộc.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu cần phải làm việc cùng nhau để xây dựng một cơ sở dữ liệu chính xác và đầy đủ.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc. Các nghiên cứu cần được thực hiện để đảm bảo rằng công nghệ được áp dụng một cách hiệu quả.

Chính phủ Nam Phi đã chính thức phát động Chiến dịch Phục hưng tê giác tại Vườn quốc gia Kruger, một nỗ lực toàn diện nhằm bảo vệ loài tê giác trắng đang bị đe dọa nghiêm trọng. Mục tiêu của chiến dịch là tăng số lượng tê giác trắng tại Kruger từ hơn 2.000 cá thể lên 12.000 con trong vòng 10 năm tới. Để đạt được mục tiêu đầy tham vọng này, Nam Phi đã áp dụng nhiều giải pháp công nghệ tiên tiến, bao gồm máy bay không người lái, vòng cổ định vị GPS và hệ thống báo cáo kỹ thuật số, nhằm cung cấp dữ liệu thời gian thực cho các lực lượng chức năng.

Phát biểu tại lễ ra mắt chiến dịch vào ngày 15/7, Bộ trưởng Lâm nghiệp, Thủy sản và Môi trường Nam Phi, Tiến sĩ Dion George, cho biết 90 giám sát viên tê giác sẽ được huấn luyện và triển khai hàng năm trên khắp Vườn quốc gia Kruger. Họ không chỉ góp phần bảo tồn tê giác mà còn bảo vệ sinh kế, tài sản của người dân và tạo ra việc làm xanh cho tương lai. Chiến dịch này không chỉ tập trung vào bảo tồn tê giác mà còn hướng đến bảo vệ môi trường và tạo cơ hội kinh tế cho cộng đồng địa phương.

Chiến dịch Phục hưng tê giác bao gồm các biện pháp quản lý sinh học như cắt sừng có kiểm soát, gắn thẻ ADN, nghiên cứu di truyền học và tăng cường hợp tác thực thi pháp luật ở cấp tỉnh, quốc gia và khu vực. Chính phủ Nam Phi cũng hy vọng sẽ đưa chiến dịch này trở thành một Dự án Di sản G20, nhằm kêu gọi sự hỗ trợ quốc tế về tài chính và ngoại giao. Với vai trò là nước chủ nhà của G20, Nam Phi kỳ vọng sẽ huy động được sự ủng hộ toàn cầu cho nỗ lực bảo tồn tê giác.

Chống tội phạm về động vật hoang dã được xác định là một trong sáu ưu tiên chiến lược của Bộ Lâm nghiệp, Thủy sản và Môi trường Nam Phi. Chính phủ nước này đang hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế như Interpol, Công ước CITES, Ban kiểm soát ma túy quốc tế và các nước láng giềng thuộc Cộng đồng Phát triển miền Nam châu Phi nhằm tăng cường chia sẻ thông tin tình báo và đẩy mạnh hợp tác xuyên biên giới.

Thông qua chiến dịch này, Nam Phi khẳng định cam kết vì một tương lai công bằng, bền vững – nơi các loài động vật hoang dã mang tính biểu tượng không chỉ được bảo vệ, mà còn đóng vai trò trong việc nâng cao đời sống cộng đồng và khẳng định bản sắc dân tộc. Chiến dịch Phục hưng tê giác tại Vườn quốc gia Kruger là một bước tiến quan trọng trong nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học và bảo vệ môi trường của Nam Phi.