Ở vùng cao hiểm trở của Việt Nam, tỉnh Sơn La đang đối mặt với thách thức lớn trong việc đảm bảo trẻ em được tiêm chủng đầy đủ. Vấn đề không chỉ nằm ở khoảng cách địa lý mà còn gắn liền với những e ngại và hiểu lầm đã tồn tại từ lâu. Trước bối cảnh đó, dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ đã được triển khai từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2025, do CDC Sơn La phối hợp cùng PATH và Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương thực hiện. Dự án này đã mở ra một hướng đi mới trong việc tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn.

Dự án đã trao quyền và kết nối các lực lượng xã hội, tạo nên những thay đổi đáng kinh ngạc từ chính những con người gần gũi nhất với cộng đồng. Tại xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La, đa số là người dân tộc Mông, nhiều phụ nữ vẫn chưa đưa con đi tiêm đầy đủ vì thiếu thông tin. Chị Lèo Thị Đẹm, Chi hội trưởng Phụ nữ xã, đã rất nhạy bén khi nhận ra rằng một buổi nói chuyện riêng về y tế khó thu hút các chị em đang bận rộn việc nương rẫy, con nhỏ. Từ đó, chị Lèo Thị Đẹm đã mạnh dạn thay đổi, lồng ghép khoảng 30 phút nói chuyện tiêm chủng vào các buổi sinh hoạt định kỳ. Chị không chỉ nói về lợi ích vắc xin mà còn chia sẻ về tình hình dịch bệnh thực tế như uốn ván sơ sinh vẫn còn xuất hiện tại địa phương. Để tăng sức hút, chị phối hợp với cán bộ y tế tổ chức đo huyết áp, phát thuốc tẩy giun.

Kết quả, chỉ trong tháng đầu tiên tham gia truyền thông, chị đã tổ chức 7 buổi truyền thông (5 nhóm, 2 cá nhân), góp phần tăng tỷ lệ khám thai, tiêm uốn ván và nâng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã. Đến tháng 6/2025, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã Ngọc Chiến đạt 48,6% – gấp 4 lần so với 10,9% cùng kỳ năm 2024. Không chỉ tại xã Ngọc Chiến, nhiều Chi hội Phụ nữ ở các xã khác cũng đã tham gia rất tích cực đưa truyền thông tiêm chủng vào hoạt động thường xuyên, cho thấy đây thực sự là một nhiệm vụ phù hợp với vai trò và thế mạnh sẵn có của họ.

Còn tại xã Phiêng Cằm, một xã khu vực III của huyện Mai Sơn (cũ), trước thời điểm sáp nhập với xã Chiềng Nơi thành xã Phiêng Cằm (mới) hiện nay, đây là nơi cư trú của khoảng 1.506 hộ, trên 8.000 nhân khẩu thuộc 5 thành phần dân tộc (Mông, Khơ Mú, Thái, Dao, Kinh). Nằm cách Trung tâm Y tế khu vực gần 86km, bản Phiêng Phụ là nơi sinh sống của 11 hộ đồng bào người Thái và hơn 100 hộ người Mông. Người dân nơi đây phần lớn không thạo tiếng phổ thông, khiến việc tiếp cận thông tin y tế gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ trẻ em được tiêm đầy đủ luôn ở mức thấp dưới 50%. Đây là điều trăn trở nhiều năm của ông Vàng A Nếnh – Trưởng bản Phiêng Phụ.

Trước đây, ông nghĩ tiêm chủng là trách nhiệm của cán bộ y tế. Nhưng sau khi được tập huấn về kỹ năng truyền thông và phối hợp liên ngành trong tiêm chủng, ông nhận ra vai trò quan trọng của mình trong cộng đồng. Ban đầu, ông phối hợp cùng nhân viên y tế và đoàn thể tổ chức họp bản để truyền thông, nhưng những hộ gia đình còn e ngại nhất lại không tham gia. Ông chuyển hướng sử dụng loa bản để phát thông điệp đơn giản bằng tiếng Mông (do dự án cung cấp), rồi tự mình đến từng nhà để lắng nghe, giải thích về lợi ích và độ an toàn của vắc xin. Có nhà ông phải đến ba lần mới thuyết phục được. Nhờ kiên trì, cả 8 hộ ban đầu do dự đã đồng ý tiêm đầy đủ cho con.

Hiện vẫn còn 15–16 hộ trong bản cần nhắc nhiều lần mới đưa con đi tiêm. Ông Nếnh dự định tiếp tục phối hợp Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên để lồng ghép tiêm chủng vào sinh hoạt cộng đồng, giúp duy trì và nâng cao nhận thức chung của bà con trong bản. Đồng thời, ông cũng sẵn sàng đến từng nhà vận động nếu cần – quyết tâm không để trẻ nào không được tiếp cận với tiêm chủng.

Thành công của dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ không phải là những câu chuyện đơn lẻ, mà là kết quả của một mô hình phối hợp chặt chẽ, trong đó Trạm Y tế xã giữ vai trò điều phối, hỗ trợ kỹ thuật, ‘cầm tay chỉ việc’ để các lực lượng xã hội tự tin truyền thông đúng và hiệu quả. Trưởng bản, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên là những ‘cánh tay nối dài’ không thể thiếu. Họ có uy tín và sự thấu hiểu địa phương, giúp thông điệp y tế trở nên gần gũi và thuyết phục hơn.

Cách làm hiệu quả nhất là ‘đến đúng nơi, đúng lúc, gặp đúng người, nói đúng điều người dân cần’. Việc lồng ghép vào các hoạt động sẵn có, sử dụng tiếng dân tộc và liên hệ với tình hình dịch bệnh thực tế đã chứng tỏ sức mạnh vượt trội. Những kinh nghiệm quý báu từ Sơn La chính là tài liệu tham khảo sống động cho các địa phương, đặc biệt là các đơn vị y tế và đoàn thể sau sáp nhập, để cùng nhau chung tay tạo nên sự thay đổi bền vững trong công tác tiêm chủng.

Ngày 21/7/2025, tại trụ sở Bộ Y tế, PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương – Thứ trưởng Bộ Y tế đã có buổi tiếp và làm việc với đoàn đánh giá độc lập chung (JEE) trong khuôn khổ đánh giá việc thực hiện Điều lệ Y tế quốc tế (IHR2005) tại Việt Nam. Buổi làm việc có sự tham dự của lãnh đạo các Vụ, Cục, Viện, Trung tâm thuộc và trực thuộc Bộ Y tế.

Về phía đoàn đánh giá độc lập chung có sự hiện diện của đồng Trưởng đoàn là bà Gina Samaan, Giám đốc Khẩn cấp Khu vực, Văn phòng Khu vực Tây Thái Bình Dương của WHO (WPRO) và ông Marc Zheng Jie Ho, Giám đốc Chính sách và Hệ thống, Cơ quan Phòng, chống Bệnh truyền nhiễm Singapore, cùng các chuyên gia đánh giá, quan sát viên và chuyên gia viết báo cáo. Về phía WHO tại Việt Nam, có sự tham dự của TS Angela Pratt, Trưởng Đại diện; bà Jennifer Horton, Phó Trưởng Đại diện và các cán bộ nhóm An ninh Y tế và Tình trạng Y tế khẩn cấp cùng tham dự.

Tại buổi làm việc, đoàn đánh giá JEE đã giới thiệu mục đích, phương pháp và kết quả sơ bộ của đợt đánh giá. Đánh giá dựa trên Bộ công cụ JEE do WHO xây dựng, bao gồm 19 lĩnh vực kỹ thuật thuộc 4 nhóm vấn đề: Dự phòng, Phát hiện, Đáp ứng và Các mối nguy liên quan khác. Kết quả sơ bộ cho thấy không có lĩnh vực nào ở mức I (thấp nhất) hoặc đạt mức 5 (cao nhất). Có 9/19 lĩnh vực (47,4%) đạt mức II và 10/19 lĩnh vực (52,6%) đạt mức III. Trong tổng số 56 tiêu chí đánh giá, có 22 tiêu chí đạt mức II (39,2%), 30 tiêu chí đạt mức III (53,7%) và 4 tiêu chí đạt mức IV (7,1%).

Kết quả đánh giá JEE 2025 đã ghi nhận những kết quả đạt được của Việt Nam kể từ JEE 2016 về các lĩnh vực Giám sát dịch bệnh; Năng lực ứng phó khẩn cấp; Cơ chế phối hợp liên ngành ‘Một sức khỏe’; Tỷ lệ bao phủ vắc xin… Đoàn đánh giá ghi nhận một số điểm mạnh của Việt Nam, trong nhóm ‘Phòng ngừa’, hệ thống luật pháp liên quan đến phòng, chống bệnh truyền nhiễm đã được hoàn thiện, các cơ chế phối hợp ‘Một sức khỏe’ và chương trình Tiêm chủng Mở rộng được củng cố.

Ở nhóm ‘Phát hiện’, hệ thống giám sát được nâng cao với cả giám sát chỉ số và sự kiện, mạng lưới phòng xét nghiệm được cải thiện, chương trình FETP được cập nhật. Trong nhóm ‘Đáp ứng’, năng lực xử lý tình trạng khẩn cấp được tăng cường thông qua các Trung tâm Điều hành Khẩn cấp Y tế công cộng (PHEOC), hệ thống truyền thông nguy cơ được vận hành hiệu quả.

Đối với các mối nguy liên quan khác, cơ chế phối hợp tại cửa khẩu và ứng phó với sự cố hóa chất, phóng xạ đã được cập nhật. Tuy nhiên, Đoàn cũng chỉ ra một số tồn tại như: Năng lực y tế công cộng tuyến xã còn hạn chế; phối hợp đa ngành cần thể chế hóa đầy đủ hơn; cơ chế tài chính cho ứng phó y tế khẩn cấp còn bất cập; một số kế hoạch ứng phó thiếu sự liên kết liên ngành; các quy trình chuẩn chưa được diễn tập định kỳ.

Phát biểu tại buổi làm việc, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương thay mặt Bộ trưởng và lãnh đạo Bộ Y tế trân trọng cảm ơn Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Đoàn đánh giá JEE đã hỗ trợ Việt Nam thực hiện đánh giá này. Kết quả đánh giá là cơ sở quan trọng giúp xác định rõ những thành tựu để tiếp tục phát huy, đồng thời nhận diện những tồn tại, thách thức nhằm xây dựng các kế hoạch phù hợp, nâng cao năng lực đáp ứng trong tương lai.

Những khuyến nghị này giúp Bộ Y tế và các Bộ, ngành liên quan khắc phục những điểm yếu, nâng cao năng lực thực hiện điều lệ y tế quốc tế một cách hiệu quả và bền vững. Trong thời gian tới, các hoạt động trọng tâm được đề xuất gồm: Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, ưu tiên phát triển nguồn nhân lực y tế công cộng, đặc biệt tuyến cơ sở; thúc đẩy phối hợp đa ngành qua khung đối tác ‘Một sức khỏe’; tăng cường hợp tác quốc tế, nhất là tham gia các thỏa thuận phòng, chống đại dịch toàn cầu và bảo đảm năng lực thực hiện IHR trong ASEAN.

Cũng tại buổi làm việc, các đại biểu đã trao đổi, làm rõ thêm các khuyến nghị từ phía Đoàn đánh giá. Đại diện Bộ Y tế cũng đề xuất Đoàn JEE tiếp tục đánh giá toàn diện, linh hoạt, phù hợp với bối cảnh Việt Nam và chia sẻ các bài học kinh nghiệm từ các quốc gia khác để hỗ trợ Việt Nam cải thiện năng lực đáp ứng theo yêu cầu của IHR.