Triển lãm ‘Ngũ hình2’ đang diễn ra tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã thu hút sự chú ý của công chúng không chỉ bởi các tác phẩm mỹ thuật mà còn vì tên gọi dễ gây hiểu lầm. Tên gọi ‘Ngũ hình’ khiến nhiều người thắc mắc về dụng ý nghệ thuật của những nghệ sĩ đứng sau.

Trong bối cảnh nghệ thuật đương đại ngày càng cởi mở và đa nghĩa, việc lựa chọn một cái tên vừa lạ tai, vừa dễ gợi liên tưởng đã tạo ra phản ứng trái chiều ngay từ khi triển lãm được công bố. Tuy nhiên, sau khi nghe cách lý giải của nhóm họa sĩ và xin ý kiến chuyên môn từ TS Phạm Văn Ánh – một chuyên gia Hán Nôm, nhiều người đã hiểu rõ ý nghĩa của tên gọi này.

‘Ngũ hình’ ở đây đơn giản là con số 5 – đại diện cho 5 nghệ sĩ, mỗi người một phong cách, một cách nhìn và tạo hình khác nhau. Còn ‘hình’ là hình dáng, hình khối – yếu tố cốt lõi của nghệ thuật tạo hình. TS Phạm Văn Ánh giải thích rằng, trong Hán ngữ, ‘ngũ hình’ có thể mang nhiều nghĩa khác nhau, do hiện tượng đồng âm dị nghĩa. Một mặt, đúng là trong lịch sử, ‘ngũ hình’ từng được hiểu là 5 hình phạt thời phong kiến. Nhưng đồng thời, ‘hình’ cũng có nghĩa là hình dáng, hình khối.

Khái niệm ‘ngũ hình’ không xa lạ trong văn hóa phương Đông. Trong võ thuật, có ‘ngũ hình quyền’ mô phỏng dáng của năm loài vật như rồng, hổ, báo, hạc, rắn. Trong Phật giáo và y học truyền thống, ‘ngũ hình’ tương ứng với 5 hình học cơ bản: Tròn, chữ nhật, sóng, tam giác, vuông, lần lượt gắn liền với ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

Các nghệ sĩ đã lên tiếng giải thích rõ ràng về ý nghĩa tên gọi, cũng như tinh thần của triển lãm. Họ khẳng định, nhóm không có bất kỳ dụng ý chính trị hay liên tưởng tiêu cực nào khi chọn tên gọi này. Anh giải thích rằng, ‘ngũ’ ở đây đơn giản là con số 5 – đại diện cho 5 nghệ sĩ, mỗi người một phong cách, một cách nhìn và tạo hình khác nhau. Còn ‘hình’ là hình dáng, hình khối – yếu tố cốt lõi của nghệ thuật tạo hình.

Theo anh, triển lãm lần này là sự tiếp nối của lần tổ chức trước, nhưng mở rộng về chất liệu và nội dung. Các tác phẩm khai thác đa dạng đề tài: Từ đời sống, thiên nhiên, đến chiều sâu nội tâm và ký ức văn hóa.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã kết hợp cùng nhóm nghệ sĩ ‘Ngũ Hình’ tổ chức khai mạc triển lãm ‘Ngũ Hình2’ tại Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Sự kiện này giới thiệu 25 tác phẩm của các họa sĩ, kiến trúc sư nổi tiếng, bao gồm Bùi Hải Nam, Trường Thịnh, Nguyễn Đức Phương, Phạm Duy Quỳnh và Trần Minh Tuấn. Họ là những người yêu mến văn hóa truyền thống và muốn thể hiện tình cảm đó qua các tác phẩm của mình.

Trong văn hóa truyền thống Việt Nam, khái niệm ‘Ngũ Hình’ đề cập đến năm dạng hình khối đặc trưng tương ứng với mỗi hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Mỗi hình dạng này có những đặc điểm và ý nghĩa riêng. Họa sĩ Trường Thịnh chia sẻ rằng trong bối cảnh biến động của đời sống hiện đại, nghệ thuật tạo hình cũng phản ánh nhiều mối quan tâm phong phú và đa dạng hơn. Tên của nhóm ‘Ngũ Hình’ xác định hướng đi của nhóm, lấy nền tảng cơ bản tạo hình và văn hóa truyền thống làm cảm hứng để phát huy và tiếp biến.

Năm họa sĩ là 5 cá tính, phong cách riêng biệt nhưng khi kết hợp lại với nhau sẽ tạo nên sự đa dạng và phong phú cho triển lãm. Các tác phẩm trưng bày tại triển lãm đều lấy cảm hứng từ hiện thực cuộc sống, từ thiên nhiên, thể hiện qua nhiều chất liệu, kỹ thuật vẽ, màu sắc, khiến ‘Ngũ Hình2’ là một ‘điểm chạm’ cảm xúc với công chúng.

Là kiến trúc sư và rất yêu thiên nhiên, yêu Hà Nội, Trần Minh Tuấn đã lấy hai nguồn cảm hứng lớn này để tạo ra các tác phẩm của mình. Các tác phẩm của anh thể hiện góc nhìn riêng biệt cùng tình cảm chân thành dành cho mảnh đất này. ‘Tôi thể hiện những khoảnh khắc vô cùng đáng yêu của Hà Nội mà tôi bắt gặp mỗi ngày. Hà Nội là một thành phố gắn với sự chuyển động, tôi cảm thấy nhịp sống ấy gần gũi với mình.’

Với tác phẩm dài 7,5m, được sáng tác liên tục trong gần một năm, họa sĩ Bùi Hải Nam muốn chia sẻ với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ những ký ức về các làng nghề truyền thống của Thăng Long – Hà Nội. Phát biểu tại lễ khai mạc, bà Nguyễn Liên Hương – Phó Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám cho biết: ‘Ẩn sau những khung tranh là dòng chảy lặng lẽ mà bền bỉ của văn hóa truyền thống. Mỗi họa sĩ mang một phong cách sáng tạo riêng nhưng điểm chung của họ đều rất yêu di sản, yêu văn hóa truyền thống.’

Triển lãm diễn ra đến hết ngày 13/8/2025 tại Nhà Tiền đường, Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám, mang đến cho công chúng một cơ hội để thưởng thức và trải nghiệm nghệ thuật.